به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه علمیه خراسان، حضرت آیت‌الله سبحانی پیش از ظهر امروز طی سخنانی در کنگره بزرگداشت میرزای نائینی که در سالن همایش‌های مدرسه علمیه امام کاظم(علیه‌السلام) برگزار شد، با تأکید بر جایگاه علمی و اخلاقی این عالم برجسته و مرور تاریخ هزار ساله حوزه نجف، نقش مرحوم نائینی را در تداوم مجاهدت علمی و فرهنگی حوزه‌های علمیه بسیار مهم دانسته و گفتند: این گردهمایی بزرگ با هدف تکریم عالم بزرگی برگزار شده است که خدمات ارزنده‌ای به جامعه اسلامی و شیعی ارائه کرده و از درخت پربار نجف اشرف برخاسته است. این مراسم مقارن با مرور هزار سال از تأسیس حوزه علمی نجف است که در سال ۱۴۷ هجری قمری تشکیل شد و امروز، هزار سال از تأسیس آن می‌گذرد.
ایشان همچنین با اشاره به اهمیت مرور زندگی و آثار مرحوم علامه نائینی افزودند: قبل از پرداختن به شخصیت نائینی، لازم است به تاریخ حوزه نجف نیز توجه کنیم. نجف در آغاز، شهری کوچک و بیابانی بود، اما به مرور زمان به جامعه‌ای علمی و مهد پرورش علما تبدیل شد. حتی پیش از مهاجرت شیخ طوسی، نجف جامعه‌ای علمی با سکنه و علما داشت. ابن الحجاج بغدادی، متوفی ۳۹۱ هجری، در زمان تولد شیخ طوسی در سال ۳۸۵ هجری قمری، اشاره می‌کند که نجف در آن دوران دارای اشعاری در حرم و تشکیلات علمی بوده است. همچنین سید عبدالکریم ابن تابوس در کتاب خود فرحت الغریمی می‌نویسد که از بغداد به نجف آمد و برای مجاورین پنج هزار درهم اختصاص داد و این نشان‌دهنده وجود قراء و فقه‌ها در نجف بوده است.
حضرت آیت‌الله سبحانی با تأکید بر تلاش‌های علمی شیخ طوسی گفتند: شیخ طوسی هنگام آتش‌سوزی کتابخانه خود، بخش عمده کتاب‌های خود را به نجف منتقل کرد و آثار ارزشمندی از جمله تفسیر تبیان را در این شهر نگهداری نمود. این اقدام، نمونه‌ای از مجاهدت علمی و تلاش برای حفظ میراث فکری و فرهنگی است.
ایشان ضمن تجلیل از عظمت شخصیت میرزای نائینی ابراز داشتند: مرحوم میرزای نائینی، نماد عقلانیت مجاهدانه و فقیه سیاست‌ورز در روزگار بحران است. بازگشت به اندیشه ایشان یعنی بازگشت به عقلانیت، آزادی و معنویت در چارچوب دین و لذا تکریم چنین بزرگانی نه تنها ادای دین است، بلکه هویت‌بخش به جامعه اسلامی و حوزه‌های علمیه نیز محسوب می‌شود.
این مرجع تقلید همچنین با اشاره به آثار علمی و تألیفات مرحوم نائینی گفتند: مرحوم نائینی با جامعیتی کم‌نظیر در فقه، اصول، کلام و حدیث‌شناسی، در همه محافل علمی نجف تأثیرگذار بود. آثار ایشان با انسجام درونی، استدلال دقیق و روح اجتهادی، همچنان راهنمای حوزه‌های علمیه و پژوهشگران است. گرامیداشت چنین شخصیت‌هایی، الهام‌بخش طلاب، استادان و پژوهشگران جوان است و مسیر آینده حوزه‌های علمیه در تداوم راه نائینی‌ها به عنوان عالمان مجاهد و بصیر است.
میرزای نائینی؛ مفسر، فقیه و مبتکر حوزه‌های علمیه
حضرت آیت‌الله سبحانی، با تأکید بر جایگاه علمی و اخلاقی این عالم برجسته، زندگی، آثار و نوآوری‌های او را الگویی برای حوزه‌های علمیه امروز و آینده معرفی کرده و بیان داشتند: نجف در طول تاریخ دو اقدام علمی بزرگ انجام داده است. یکی نگارش کتاب تبیان توسط شیخ طوسی است؛ تفسیری جامع که بین تبیان و میزان هیچ فاصله‌ای نیست و از لحاظ جامعیت، کتابی بی‌نظیر به شمار می‌رود. شیخ طوسی از منابع کتابخانه‌های نجف بهره برد و از دانش‌های فقه، حدیث و تفسیر آن‌ها در نگارش این اثر ارزشمند استفاده کرد. اگر این منابع وجود نمی‌داشت، چنین کتابی قابل تألیف نبود. نجف آن زمان، اگرچه به صورت کوچک، اما مدرسه و مهد علم داشت و شیخ طوسی با بهره‌گیری از آن‌ها، دانشگاه بزرگی برای شیعیان تأسیس کرد. کار بزرگ دیگری که نجف انجام داد، فراهم کردن زمینه‌ای برای مجاهدت علمی و ترویج اجتهاد بود. این اقدامات باعث شد حوزه نجف به مرکزی علمی و معنوی برای تربیت علما تبدیل شود.
ایشان ادامه دادند: زندگی مرحوم میرزای نائینی را می‌توان در چند مرحله بررسی کرد؛ تولد و دوران کودکی در نائین، زندگی علمی و مهاجرت به سامراء و نجف، آثار و تألیفات او، تهجد و شب‌زنده‌داری‌ها، اهتمام به سیاست و امور اجتماعی، نوآوری‌های فقهی و اصولی و مجموعه دستاوردهای ایشان که بحث در این باره خود نیازمند کتابی جامع و مستقل است.
حضرت آیت‌الله سبحانی همچنین گفتند: تولد مرحوم میرزای نائینی مورد اختلاف است و منابع مختلف سال‌های متفاوتی را ذکر کرده‌اند؛ از ۱۲۷۲ تا ۱۲۷۷ هجری قمری. ایشان در نائین متولد شد و زندگی علمی و عملی خود را با مجاهدت و تحقیق در حوزه‌های علمیه پی گرفت.
ایشان با تأکید بر اهمیت بازخوانی آثار علمی و اخلاقی بزرگان حوزه افزودند: زندگی و تألیفات مرحوم نائینی، الگویی بی‌نظیر برای طلاب، استادان و پژوهشگران جوان است. ایشان با جامعیت علمی، روحیه مجاهدت و تعهد اخلاقی، مسیر روشن برای حوزه‌های علمیه معاصر فراهم کرده است.
زندگی علمی میرزای نائینی؛ الگویی بی‌نظیر برای حوزه‌های علمیه
استاد حوزه علمیه قم همچنین با تشریح سیر زندگی علمی، تحصیل، مهاجرت‌ها و بهره‌گیری او از مراجع بزرگ نجف و سامراء، میراث فکری و اخلاقی نائینی را نمونه‌ای الهام‌بخش برای حوزه‌های علمیه و پژوهشگران معرفی کرده و گفتند: تولد ایشان در نائین اتفاق افتاد و در آنجا مقدمات علمی اولیه را فراگرفت. سپس در سال ۱۲۹۳ هجری قمری به اصفهان رفت و در آنجا تحت نظر دو استاد برجسته، مرحوم عاشق محمد باقردکی و کلباسی، به تحصیل پرداخت. نائینی حدود ده سال در اصفهان ماند و در این مدت، پایه‌های علمی خود را استحکام بخشید.
ایشان ادامه دادند: پس از اصفهان، نائینی به سامراء رفت؛ شهری که در آن زمان از عظمت علمی بالایی برخوردار بود و در رأس آن مرحوم مجدد شیرازی قرار داشت. ایشان تا سال ۱۳۰۳ در سامراء ماند و از محضر مرجعان بزرگ بهره‌مند شد. پس از فوت مرحوم میرزا، حدود دو سال دیگر در سامراء حضور داشت و سپس به نجف بازگشت. احتمال دارد در مسیر، به کربلا نیز سفر کرده باشد، اما عمده مدت تحصیل او در نجف گذشت.
این مرجع تقلید همچنین اظهار داشتند: از سال ۱۳۱۵ تا ۱۳۵۵ هجری قمری، مرحوم نائینی در نجف به تحصیل و تدریس پرداخت و در این مدت از محضر مرحوم شیخ محمد کاظم خراسانی بهره گرفت. ایشان در مجالس استفتاء و درس‌های ایشان حضور داشته و خود نیز به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت، تا آنکه به جایگاهی علمی و اجتماعی ممتاز دست یافت. تعریف‌های علما از مرحوم نائینی، شامل جامعیت علمی، تسلط بر فقه و اصول، نوآوری در اجتهاد و توجه به اخلاق و معنویت است. این بزرگان تأکید دارند که او نه تنها در درک علوم دینی برجسته بود، بلکه در تبیین و آموزش آن‌ها نیز پیشگام بود و شاگردان فراوانی تربیت کرد.
دیدگاه بزرگان درباره مرحوم میرزای نائینی
ایشان اضافه کردند: مرحوم شیخ محمد کاظم خراسانی در کتاب تنبیه الامه(۱۳۲۲ هجری قمری) و مرحوم شیخ عبدالله مارزندرانی، جایگاه علمی و اخلاقی نائینی را مورد تأیید قرار داده‌اند و او را مجتهدی برجسته و فقیهی جامع می‌دانند. همچنین مرحوم محسن جبل‌آمره، مؤلف احیان شیعه، نائینی را عالمی نوآور، فقیه اصولی، عارف و ادیب معرفی کرده و به مهارت‌های ادبی و اخلاقی او اشاره کرده است.
حضرت آیت‌الله سبحانی سپس به نظرات علما درباره نائینی اشاره کرده و گفتند: شخصیت علمی و اخلاقی میرزای نائینی آن‌چنان برجسته بوده که نیازی به تعریف و تمجید ندارد. بزرگان حوزه و محققان نجف، همواره به فضایل علمی و اخلاقی او اذعان داشته‌اند و از جامعیت علمی، اخلاص و مجاهدت‌های اجتماعی او سخن گفته‌اند.
ایشان همچنین یادآور شدند: اساتید بزرگ حوزه همچون مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی، در شرح زندگی نائینی، به مقامات علمی و اخلاقی او اذعان دارند. نائینی در جمعه‌های علمی و مجالس درس، با اخلاص و تلاشی خستگی‌ناپذیر، شاگردان خود را تربیت کرد و نمونه‌ای از ترکیب علم و معنویت را ارائه داد.
عالمی در اوج خشیت الهی
حضرت آیت‌الله سبحانی درباره ابعاد اخلاقی و معنوی میرزای نائینی نیز گفتند: ایشان در عبادت و تهجد شبانه، همواره در خوف و خشیت از خدا بود. مرحوم نائینی نشان داد که هرچه علم انسان بیشتر شود، خشیت و تواضع او نیز افزون‌تر خواهد بود. ایشان با حضور در نماز و عبادت، قلب و روح خود را به خداوند متصل می‌کرد و شاگردانش نیز از این عظمت روحی بهره‌مند می‌شدند.
ایشان افزودند: مرحوم نائینی هرگز از امور سیاسی غافل نبود. ایشان در دوره مشروطه، با تحلیل دقیق و مراجعه به آیات قرآن و احادیث، از دخالت‌های نادرست و انحرافی در سیاست اجتناب کرد و بر حفظ اصالت دینی و اسلامی مشروطه تأکید داشت. ایشان با اتخاذ مواضع منطقی و مبتنی بر شرع، به حفظ حقوق مردم و رعایت عدالت در جامعه می‌اندیشید.
معظم‌له همچنین تصریح کردند: در سال ۱۳۴۰ هجری قمری، نائینی با فتاوای خود در عراق، ورود غیرقانونی به مجلس اسلامی را تحریم کرد و تاکید نمود که هرکس در این امور دخالت کند، بر خلاف حکم خدا و سنت رسول و امت عمل کرده است. این نشان‌دهنده هوشیاری و دوراندیشی سیاسی اوست که همواره مرزهای دینی و اجتماعی را رعایت می‌کرد.
نوآوری‌های میرزای نائینی؛ الهام بخش برای طلاب امروز
حضرت آیت‌لله سبحانی گفتند: مطالعه آثار میرزای نائینی نشان می‌دهد که ایشان با بهره‌گیری از این روش‌ها و کلیدهای علمی، توانسته است راهکارهای متقن و عملی برای مسائل پیچیده فقهی و اخلاقی ارائه کند و این نوآوری‌ها همچنان برای طلاب و پژوهشگران امروز الهام‌بخش است.
ایشان همچنین یادآور شدند: مرحوم نائینی حافظه‌ای بسیار قوی داشت و توانایی بی‌نظیری در یادآوری مسائل و ارائه شواهد متعدد از منابع گوناگون فقهی و علمی داشت. هر مسئله‌ای که مطرح می‌شد، نائینی با آرامش و تفکری نو، از مبانی مختلف و آراء متنوع، شواهد متقن ارائه می‌داد؛ این توانایی نشان‌دهنده حافظه و دقت علمی بالای ایشان است.
ایشان تأکید کردند: ریشه افکار نائینی به اساتید بزرگ ایشان بازمی‌گردد، از جمله میرزای شیرازی و مرحوم سیّد محمد فشارکی. هرچند برخی درباره حضور نائینی در درس مرحوم فشارکی تردید دارند، اما شواهد نشان می‌دهد که او در محضر ایشان نیز حضور داشته و از اندیشه‌ها و روش‌های علمی آن بزرگواران بهره‌مند شده است. باید توجه داشت که اساس آرای نائینی از اندیشه‌های اساتیدش گرفته شده، اما ایشان آن را پرورش داده و به شیوه‌ای مستقل و ابتکاری به کار بسته است. همین ترکیب میان بهره‌گیری از استادان و ابتکار شخصی، موجب شد که نائینی به عالمی جامع و مقتدر در حوزه‌های فقه، اصول و سیاست‌ورزی دینی تبدیل شود.
حضرت آیت‌الله سبحانی در پایان گفتند: زندگی مرحوم میرزای نائینی، نمونه‌ای از پیوند علم، تقوا و مسئولیت اجتماعی است. بازخوانی آثار و سیره ایشان، الهام‌بخش طلاب، استادان و پژوهشگران جوان است و مسیر آینده حوزه‌های علمیه در تداوم راه مجاهدان علمی و اخلاقی، همچون نائینی، روشن خواهد بود.
